Lịch sử các giống cà phê được trồng ở Việt Nam

Cà phê Robusta (còn có tên khác là C.Canephora) có nguồn gốc ở Tây Phi, đến từ Belgian Congo, sau đó được người Hà Lan mang qua vùng Java - Indonesia trồng và phát triển vào năm 1876 thay cho Arabica Typica hay bị bệnh rụng lá và năng suất kém. Nhưng trước khi thay bằng giống Robusta họ đã trồng cây cà phê mít (C.Liberica) nhưng vì hương vị không ngon nên họ thay bằng Robusta.

Còn ở VN cây cà phê đầu tiên được trồng là Arabica Typica và được phát triển chủ yếu ở vườn ươm của Nhà Thờ vào năm 1865, nhằm nghiên cứu khí hậu và thổ nhưỡng có phù hợp hay không. Vào đầu năm 1900 cây Typica được trồng ở 1 số tỉnh phía Bắc như Tuyên Quang, Lạng Sơn và Ninh Bình. Nhưng giống này dễ bị bệnh Gỉ Sắt nên đã được thay thế bằng hạt Robusta mang từ Java qua (vì được thuần hóa ở khí hậu Nhiệt Đới gió mùa). 

Thực dân Pháp Thành lập Công ty Đồn điền Đất Đỏ (Société des Plantation des Terres Rouge) vào năm 1910. Trụ sở đặt tại Sài Gòn. Đối tượng hoạt động: Trồng và khai thác bông, cao su, cà phê, khai thác các đồn điền cao su ở Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Bà Rịa; ngoài ra còn khai thác cả các đồn điền cao su, cà phê ở Java. Và cây cà phê Robusta được trồng và phát triển trước ở các vùng Đông Nam Bộ như Bà Rịa – Đồng Nai – Bình Phước. Năm 1924 mới bắt đầu hoạt động ở vùng Cao nguyên Trung Kỳ gồm các tỉnh Kontum, Pleiku, Darlac và Đồng Nai Thượng với độ cao thích hợp hơn (trên 600m) nên cho chất lượng và sản lượng tốt hơn.

Mặc dù có rất nhiều giống cà phê Arabica, giống C. arabica và C. arabica Bourbon được biết đến như những giống đầu tiên. Các giống khác chỉ đ ược cho là sản phẩm của hai giống này.

Cà phê Bourbon được người Pháp đưa tới Mỹ, sau đó phát triển mạnh mẽ ở đây. Tuy rằng hai giống cà phê này được gieo trồng, vẫn có một vài giống khác đóng vai trò quan trọng trên thế giới.

Sự sản xuất và khả năng chống chịu của cây là hai yếu tố quyết định giống cây nào sẽ được trồng. Hương vị của cà phê cũng thường được đưa ra đánh giá trong việc này.
 

Cà phê Typica là giống cây căn bản mà từ đó rất nhiều loại giống khác có thể được tạo ra. Cũng như các loại giống Arabica khác, Typica có hình nón với một thân chính mọc thẳng và nhiều thân phụ mọc xiên. Typica cao tới 3.5 đến 4 mét. Cành cây làm thành những góc từ 50 – 70 độ so với thân thẳng của cây. Typica có năng suất rất thấp nhưng lại cho ra loại cà phê có chất lượng tuyệt vời.
 

Bourbon có sản lượng nhiều hơn từ 20-30% so với Typica, nhưng lại là giống cho ít cà phê nhất trong tất cả. Bourbon không mang hình nón rõ ràng như Typica, nhưng lại phân cành nhiều hơn. Góc giữa cành và thân nhỏ hơn, và khoảng cách giữa gốc của các cành trên thân rất nhỏ. Lá cây rộng và xoăn ở rìa. Quả của cây thường nhỏ và khá nặng. Quả thường chín rất nhanh và dễ rụng khi có gió hoặc mưa to. Giống này cho kết quả tốt nhất ở độ cao 3500 đến 6500 feet. Chất lượng cà phê cũng rất tuyệt giống như Typica.
 

Là giống đột biến của Bourbon, được phát hiện ở Braxin. Giống này cho năng suất cao và chất lượng tốt, tuy nhiên cần được chăm sóc và bón phân cẩn thận. Caturra có thân ngắn và dày, phân cành rất nhiều. Lá của nó to và xoăn ở rìa giống như Bourbon. Caturra thích hợp với nhiều môi trường, nhưng phát triển tốt nhất ở độ cao 1500 đến 5500 feet với lượng mưa hàng năm từ 2500 đến 3500 mm. Ở độ cao lớn hơn thì chất lượng sẽ cao hơn, tuy nhiên năng suất sẽ giảm.
 

Là loại cho năng suất cao, kết quả lai giữa Mundo Novo và Caturra. Cây loại này nhỏ, các cành bên thường rất sát với các cành chính. Quả của loại cây này không dễ rụng, thích hợp với những vùng hay có gió hoặc mưa to. Catuai cũng cần được chăm sóc và bón phân đầy đủ.
 

Pache commum là đột biến của Typica, lần đầu tiên được tìm thấy ở trang trại El Brito, Santacruz Naranjo, Santa Rosa, Goatêmala. Cà phê loại này được đánh giá là có vị dịu và thanh. Pache comum thích hợp với độ cao 3500 đến 5500 feet.
 

Được tìm thấy tại một trang trại trồng Pache comum và Caturra ở Goatêmala. Quả của loại cây này to, lá sần sùi. Pache colis có khả năng chống chịu với phoma. Thân và cành phân nhánh nhiều. Cây mọc cao từ 0.8 đến 1.25m. Pache colis thích hợp với độ cao từ 3000 đến 6000 feet so với mực nước biển, với nhiệt độ trong khoảng từ 20-21oC
 

Được tạo ra ở Bồ Đào Nha năm 1959, Catimor là giống lai giữa Timor và Caturra. Cây trưởng thành sớm và cho năng suất cao, thường là bằng hoặc hơn các loại giống thương mại khác. Chính vì đặc điểm này mà qua trình bón phân và trồng bóng cần được điều chỉnh kĩ lưỡng. Giống Catimor T-8667 có tầm vóc nhỏ nhưng cho quả và hạt to. Catimor dòng T-5269 khỏe và thích hợp với những vùng có độ cao từ 2000 đến 3000 feet với lượng mưa hàng năm khoảng 3000mm. T-5175 khỏe và cho năng suất cao,nhưng không được trồng ở độ cao quá cao hay thấp. Nếu trồng nơi quá thấp thì chất lượng sẽ chẳng khác là bao so với các giống Catimor khác, nhưng nếu trồng ở độ cao quá 4000 feet so với mực nước biển thì các giống khác sẽ cho chất lượng tốt hơn.
 

Là giống cho năng suất cao và có khả năng chống chịu với bệnh rỉ sắt.
 

Là giống lai tự nhiên giữa Typica và Bourbon, được tìm thấy ở Braxin. Cây loại này khỏe và có khả năng chịu bệnh tốt. Mundo Novo có năng suất cao nhưng thời gian trồng lâu hơn các giống khác. Giống này thích hợp với độ cao từ 3500 đến 5500 feet, với lượng mưa từ1200 đến 1800 mm.
 

Là giống đột biến của Typica được tìm thấy ở Braxin. Cây thuộc giống này thường cao và to hơn so với các giống Bourbon và Typica. Năng suất của cây thấp, nhưng bù lại cho hạt to. Cây loại này phát triển tốt nhất ở độ cao 2000 đến 2500 m. Chất lượng của loại này được đánh giá cao ở một số thị trường nhất định.
 

Là loại cây cho quả vàng. Loại này không được trồng phổ biến.
 

Là loại giống khá nổi tiếng, được ưa chuộng bởi khả năng chống chịu bệnh nấm quả (Coffee Berry disease) và khả năng phát triển mạnh ở độ cao lớn. Loại này được trồng ở Jamaica và Kona, Haoai. Tuy nhiên, loại cây này không thích hợp với nhiều loại khí hậu. Sự thay đổi khí hậu có thể làm hương vị bị thay đổi.